COVID-19 & HVAC SİSTEMLERİ

COVID-19 ismi, COrona VIrüs Disease (Corona Virüs hastalığı) kelimelerinin baş harflerinin hastalığın ortaya çıktığı 2019 yılı ile bir araya gelmesinden oluşuyor. COVID-19, açık adı Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus olan ve kısaca SARS-CoV-2 olarak adlandırılan Coronavirüs’ün neden olduğu hastalıktır. Corona kelimesi Latincede taç anlamına geliyor. Ancak daha çok yıldızların etrafındaki ışık hüzmeleri anlamında kullanılıyor. Mikroskop altındaki görünümünün bu şekillere benzer olması sebebiyle virüse bu isim verilmiş.

COVID-19 Nasıl bulaşır?

COVID-19 için salgın modelleri ve vaka çalışmaları tarafından desteklenen 3 bulaşma yolu vardır:

1-Yüzeylerde (Fomite iletimi ile) bulaşma: Fomit iletimi, virüsle kontamine olmuş yüzeylerdeki cansız nesneler yoluyla bulaşma anlamına gelir. Örneğin, bir kişi doğrudan bir nesneye öksürürse veya ellerine hapşırdıktan sonra bir yüzeye dokunursa o yüzey kontamine olabilir. Fomite dokunan ve sonra ellerini yıkamadan, gözlerine, burnuna veya ağzına dokunan kişiler virüse maruz kalabilirler. Virüsün fomitlerde ne kadar süre kalabileceği, yüzeyin türüne ve çevre koşullarına bağlıdır. Bazı koşullar altında, COVID-19 virüsü farklı özelliklere sahip yüzeylerde belirli sürelerde tespit edilebilmektedir. Ancak bulaşıcı virüs miktarı zamanla azalmaktadır. Bir virüsün fomit bulaşma riski, dokunulan nesnelerin sık sık temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi, temassız alternatiflerin (örn. Otomatik kapı, temassız ödeme) kullanılması ve sık el yıkama yoluyla en aza indirilebilir.

2-Damlacık yoluyla (Yakın mesafe ile) bulaşma: Aerosol, havadaki sıvı, katı, veya karışım için kullanılan genel bir terimdir. Bilim insanları, dışarıya doğru fırlayan ve birkaç metre sonra yere veya başka bir yüzeye düşen daha büyük olan partikülleri "damlacık"(> 5 mikron çapında) ve çok daha küçük olanları (< 5 mikron çapında) "aerosol" olarak tanımlamaktadırlar. Damlacıklar yoluyla yakın temas bulaşması, bulaştırıcı bir kişi tarafından doğrudan kişinin yüzüne doğru hapşırmak, öksürmek suretiyle virüsün yakın mesafeden bulaştırılması anlamına gelir. Sosyal mesafe ve maske ile risk en aza indirilebilir. 

3-Aerosoller ile (Uzun menzilli) bulaşma: COVID-19 virüsü havadan iletim yoluyla bulaşabilir mi? sorusu uzun bir süre COVID-19 belirsizliğinin kaynağı olmuştur. Dönüm noktası, dünyanın dört bir yanından 239 bilim insanı tarafından imzalanan  COVID-19'un Havadan Bulaşmasını konu alan bir yazının Dünya Sağlık Örgütü tarafından kabul edildiği 6 Temmuz tarihidir. Bu tarihten sonra bilim insanları, dakikalar boyunca havada asılı kalabilen aerosoller’in enfeksiyona yol açtığını ve belki de enfeksiyonların büyük oranda aerosoller yoluyla yayıldığından şüphelendiklerini belirtmişlerdir. Bu iddia, enfekte bir kişinin öksürmesi veya hapşırması sebebiyle yüzeyleri kirleten büyük damlacıkların, COVID-19'un yayılmasının ana sebebi olduğunun düşünüldüğü, salgının ilk günlerinden bu yana büyük bir değişiklik olarak görülmektedir. Dahası, aerosolleri tablodan çıkardığınızda, geriye kalan damlacıkların, enfeksiyona yol açmalarının tek yolu, kontamine yüzeylerin yanı sıra, birinin yüzüne sert bir şekilde öksürmek veya hapşırmaktır. Salgınlar, epidemiyologların ve bulaşıcı hastalık uzmanlarının alanıdır. Aerosol bilimi ise fizik, kimya ve mühendisliğe dayanır. Aerosollerin uzun süredir bilinen doğasının, damlacıklar yoluyla COVID-19 bulaşmasının yetersiz kanıtıyla birleştiğinde, koronavirüsün nasıl yayıldığının yeniden düşünülmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Aerosollerle bulaşma, bulaştırıcı bir kişi, nefes verdiğinde, konuştuğunda, öksürdüğünde, hapşırdığında veya şarkı söylediğinde oluşan ve başka bir kişi tarafından solunan aresollerin iletimi yoluyla bulaşmayı ifade eder. (Uzmanlara göre, bir öksürük yaklaşık 3.000 damlacık üretebilirken, hapşırık yaklaşık 40.000 damlacık salgılar, bunların çoğu küçük damlalardır (1-10 mikron). Normal nefes alma ve konuşma sırasında, aerosol taşınmasına maruz kalan % 80-90 damlacıkların boyutu <1 mikron'dur.) Konuşmak, nefes almaya göre, şarkı söylemek ve bağırmak da konuşmaya göre daha fazla aerosol yayar. Farklı çaplardaki aerosollerin, 0.12 mikron (Bir insan saçının yaklaşık altıda biri)  genişliğinde olan SARS-CoV-2 virüslerini taşıdığından şüpheleniliyor. Aerosoller ile bulaşan virüs, bulaştırıcı kişiyle yakın etkileşime girmeyen insanları da aynı iç mekanda belirli bir süre havada asılı kalarak enfekte edebilmektedir. Kritik nokta, henüz enfekte olduğunu bilmeyen kişilerin, öksürüp, hapşırmasa bile konuşup nefes alarak virüs yüklü parçacıkları bulundukları ortama bırakabilmeleridir.

COVID-19’un havadan iletim yoluyla bulaşmasının kabul edilmesi bilgisi ile birlikte bir soru ortaya çıkmıştır: Görünmeyen havada yüzen bu parçacıklar, ciddi bir enfeksiyon kaynağıysa, hastalığın yayılmasını nasıl yavaşlatırız? El yıkama, sosyal mesafe, maske takma hala en önemli tedbirler. Ancak bir iletim yöntemi olarak aerosollerin yükselişi, virüsle mücadele yöntemlerine yeni yöntemleri zorunlu hale getirmektedir. COVID-19’la yapılan tüm mücadele stratejilerinin amacı mümkün olduğu kadar ortamı güvenli bir hale getirmek için gerekli önlemleri alarak, riski azaltmaya çalışmaktır.

COVID-19’la mücadele yöntemleri:

Her binanın karakteristiği, dolayısıyla klima ve havalandırma sistemleri farklıdır. Bu binalar uzman mühendislik firmaları tarafından incelenmeli, salgın dönemi ile ilgili alınması gereken tedbirler ve yapılması gereken iyileştirmeler o binaya özgü olarak planlanmalıdır. Bu konuda ilgili meslek kuruluşlarının farklı binalar için çıkarmış oldukları teknik yayınlar son derece faydalıdır.

İç mekanlarda mekanı kullanan kişi sayısını sınırlamak ve diğer insanlar arasındaki sosyal mesafeyi korumak gerekir.(2 m’lik sosyal mesafe, olası aerosol iletimini en aza indirmek içindir.)

İç mekanlarda yapılan iş/faaliyetlerin, iç mekan yerine, (yapılabiliyorsa) dışarıda yapılması önerilmektedir. 

Aerosollerin biriktiği veya yakın mesafeden insanlar arasında dolaşabileceği yerlerden (havalandırması zayıf olan kapalı alanlar, kalabalık alanlar ve yakın mesafe konuşmaları gibi yakın temas ortamları) kaçınılmalı, zorunlu bir durum varsa da kısa süre kalınmalıdır. Yetersiz havalandırılan alanların çoğunda virüs yüklü parçacıklar iç mekanlarda saatlerce kalabilir. Küçük virüs yüklü parçacıkların iç mekanda ne kadar uzun kalacağı büyük ölçüde mekan özelliklerine bağlıdır. Bu ortamda ne kadar uzun süre kalınırsa, virüs parçacığını soluma şansı o kadar artar.

HVAC sistemlerinin taze hava oranlarını ve hava değişim sayılarını arttırmak, (saatte 5-6 çevrim tavsiye edilmektedir.)

MERV-13 + derecesine sahip filtreler (mevcut klima santraline uygulanması (mümkünse) veya portatif hava temizleyiciler) önerilir. MERV 13 filtreler 0,3 mikron veya daha büyük partiküllerin %99,97 ‘sini giderecek yapıda filtrelerdir. Ağızdan atılan virüs yüklü parçacıklar, muhtemelen çapı en az 1 mikron olan bir aerosol üzerinde seyahat ederler. Bununla birlikte daha küçük partiküller parçacık fiziği gereği bir araya daha kolay toplanabilmektedir.

Mevcut klima santrallerine, UV-C uygulaması, çözümlerden biridir. Ancak uygun olmayan eğitimsiz ve sertifikasız yanlış uygulamaların insan sağlığına zararlı olabileceği unutulmamalıdır.

Binalarda bulunan HVAC sistemlerinin bakımları uzman ekipler tarafından sık periyotlarla yapılmalıdır.

Diğer yandan, COVID-19 virüsü içeren aerosollere maruz kalarak enfekte olmak, aerosol konsantrasyonu ve süreye bağlı bir durumdur. Ortamdaki aerosol konsantrasyonunu düşürmek, virüse maruz kalma ihtimalini dolayısıyla, enfekte olma riskini azaltmak anlamına gelir. Maruz kalma büyük ölçüde yoğunluk, sıklık ve sürenin bir fonksiyonu olsa da, risk birçok ek faktör tarafından belirlenir. En önemlisi, kişisel risk, bireysel duyarlılığa bağlıdır. Bu yaş, cinsiyet, önceden var olan koşullar veya genetik bir sebebin sonucu olabilir. Bu nedenlerle, aynı maruziyete sahip iki kişinin çok farklı riskleri olabilir. Risk tartışmaları kişisel risk toleransına bağlıdır. Son olarak, risk, sağlık hizmetlerinin kapasitesi, mevcut tedavilerin etkinliği ve altta yatan toplumdaki yayılma derecesi dahil olmak üzere bireyin dışındaki faktörlerin de bir fonksiyonudur.